SKKN Sử dụng các trò chơi học tập nhằm phát triển các thao tác tư duy cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt động khám phá về môi trường xã hội ở trường mầm non

 1. Đặt vấn đề
 Trẻ em hôm nay thế giới ngày mai, vì thế chúng ta phải coi trọng công tác chăm 
sóc và giáo dục trẻ tạo mọi điều kiện để trẻ có thể phát triển tốt nhất. Trong công tác 
chăm sóc và giáo dục trẻ thì Bộ Giáo dục luôn đưa ra những đổi mới về chương trình 
để phù hợp với thực tiễn.
 Giáo dục mầm non là một bậc học trong hệ thống giáo dục Việt Nam với chỉ thị 
153/CP của Hội Đồng Chính Phủ ra ngày 12/8/1966 về “ Công tác giáo dục Mầm non 
nhằm giáo dục trẻ bằng cách tổ chức vui chơi, giáo dục các cháu những đức tính tốt, 
chăm sóc sức khỏe, tập cho cháu vừa chơi vừa học để chuẩn bị cho cháu vào trường 
phổ thông”. Căn cư Quyết định của thủ tướng chính phủ “ Một số chính sách phát triển 
giáo dục Mầm non” 161/2001/QĐ-TT điều 3: Xây dựng chương trình giáo dục mầm 
non tại cơ sở để trẻ em phát triển toàn diện về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình 
thành những yếu tố đầu tiên về nhân cách cho trẻ mẫu giáo.
 Theo nhà giáo dục xô viết vĩ đại A.X Macarenco đã viết “ Trò chơi có một ý 
nghĩa quan trọng trong đời sống trẻ em, có ý nghĩa giống như ý nghĩa của hoạt động 
công tác và sự phục vụ của người lớn lên trong công tác phầ lớn trẻ em như thế ấy. Do 
đó việc giáo dục những nhà hoạt động tương lai bắt đầu từ trò chơi”. Vì thế sử dụng 
các trò chơi học tập nhằm phát triển các thao tác tư duy cho trẻ mẫu giáo rất quan 
trọng đối với trẻ. , thông qua các tro chơ học tập, trẻ được làm quen tiếp xúc với nhieu 
trò chơi với những hình thức khác nhau, nhằm phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn 
tinh thần.Các trò chơi học tập luôn chiếm vị trí đặc biệt trong đời sống tuổi thơ mỗi 
người. Trò chơi học tập là hoạt động chủ đạo ở trường mầm non , được người lớn tổ 
chức, hướng dẫn nhằm giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu vui chơi và nhận thức đồng thời giáo 
dục và phát triển thể chất toàn diện cho trẻ ở lứa tuổi này. Với trẻ mẫu giáo thì học 
bằng chơi chơi mà học. “ Nghĩa là trong quá trình cho trẻ mẫu giáo hoạt động vui chơi 
ta dần giúp trẻ xây dựng những nhận thức, ý thức cho trẻ đồng thời qua đó xây dựng 
những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết cho hoạt động học tập sau này của trẻ . Trẻ nhận thức 
được thế giới xung quanh và tiếp nhận việc giáo dục, học tập một cách nhẹ nhàng 
thoải mái .
 Vai trò của trò chơi học tập đối vói trẻ mẫu giáo là hoạt động chủ đạo của trẻ, 
thông qua trò chơi trẻ được phát triển nhân cách toàn vẹn làm thay đổi hình thức hoạt 
động học tập, tạo ra bầu không khí trong lớp học trở nên dễ chịu, thoái mái hơn. Trẻ 
tiếp thu kiến thức tự giác và tích cực hơn. Giúp trẻ rèn luyện, củng cố và khắc sâu 
những điều đã học đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm mà trẻ tích lũy được qua hoạt 
động chơi. Đặc biệt là phát triển ngôn ngữ trong những trò chơi yêu cầu mô tả bằng 
lời hoặc biết kết hợp linh hoạt giữa các hoạt động tư duy (so sánh, phân tích, tổng 
hợp,...) và các kỹ năng xử lý nhanh nhẹn, thông minh đối với những trò chơi yêu cầu 
 2 diễn ra theo một luật chơi. Các hành động chơi như là họa tiết của chủ đề chơi, những 
hành động ấy càng phong phú, đa dạng bao nhiêu thì trẻ tham gia vào trò chơi càng 
nhiều bấy nhiêu và bản thân trò chơi cung hấp dẫn bấy nhiêu. Thật vậy, hành động 
chơi càng phong phú đa dạng điều đó có nghĩa là đứa trẻ tham gia vào trò chơi rất tích 
cực. Tính tích cực của trẻ bộc lộ đã tạo cho cô giáo có cơ hội được hình thành mối 
quan hệ qua lại giữa các trẻ với nhau, trẻ biết hành động theo thứ tự, theo lượt phù hợp 
với trò chơi, biết tính đến mong muốn của người khác và biết giúp đỡ bạn bè lúc khó 
khăn.
 - Luật chơi: là những quy định mà nhất thiết trẻ phải tuân thủ trong khi chơi, 
nếu phá vỡ chúng thì trò chơi cũng bị phá vỡ.
 + Trong trò chơi học tập hành vi chơi và động cơ chơi có sự thống nhất chặt chẽ 
với nhau và bao giờ cũng có kết quả nhất định, trẻ nhận được kết quả hành động .
 + Trong trò chơi học tập, luôn tồn tại mối quan hệ qua lại giữa cô và trẻ và giữa 
trẻ với nhau.Quan hệ chơi do nhiệm vụ chơi, hành động chơi, luật chơi quy định.
 + Tính tự lập và sáng kiến của trẻ được thể hiện qua quá trình trẻ thực hiện các 
thao tác chơi, hành động chơi, tự lựa chọn các phương thức hành động trong các tình 
huống chơi, trong việc vận dụng linh hoạt, sáng tạo những hiểu biết, kĩ năng, kĩ xão 
của mình để giải quyết nhiệm vụ nhận thức hoặc phán đoán được tình huống xảy ra 
nhằm thay đổi chiến thuật chơi của mình.
 +Trò chơi học tập phong phú và đa dạng về thể loại có nhiều cách phân loại và 
điều này tùy thuộc vào quan điểm của các nhà nghiên cứu. Trên thực tế có nhiều cách 
phân loại theo các tiêu chí khác nhau như theo nội dung chơi :trò chơi giáo dục nhận 
thức, trò chơi làm quen với thiên nhiên,trò chơi phát tiển ngôn ngữ, hình thành biểu 
tượng toán học sơ đẳng.Theo chủ đề chơi hoặc không có chủ đề, trò chơi đi du lịch, trò 
chơi theo nhiệm vụ, trò chơi đề nghị, trò chơi đàm thoại, trò chơi giải đáp...Theo tính 
chất sử dụng đồ chơi và tài liệu học tập trò chơi với đồ vật, trò chơi bằng lời.....
 * Ý nghĩa:
 Trò chơi học tập có ý nghĩa quan trọng đối với trẻ. Nó vừa là con đường vừa là 
phương tiện góp phần phát riển trí tuệ của trẻ mẫu giáo. Trong quá trình chơi trẻ phải 
huy động và sử dụng các giác quan,ngôn ngữ của mình để thực hiện các thao tác chơi, 
nhiệm vụ chơi. Nhờ vậy các giác quan của trẻ cũng trở nên nhanh nhạy, ngôn ngữ trở 
nên mạch lạc và tư duy phát triển hơn. Mặt khác, trò chơi học tập sẽ giúp trẻ củng cố, 
khắc sâu các biểu tượng các tri thức, khái niệm một cách có hệ thống.
 Các trò chơi học tập sẽ giúp trẻ nhìn nhận, phân tích, so sánh, khái quát hóa các 
tri thức đã được lĩnh hội trước đó. Trò chơi học tập còn giúp trẻ rèn luyện và phát triển 
 4 2.2. Một số vấn đề về tính tư duy của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt 
động khám phá về môi trường xã hội ở trường mầm non
 2.2.1. Khái niệm về tính tư duy của trẻ mẫu giáo
 Tư duy là quá trình nhận thức phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối 
liên hệ bên trong có tính quy luật của sự vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan 
mà trước đó ta chưa biết
 Tư duy là một mức độ mới thuộc nhận thức lý tính, khác xa về chất so với nhận 
thức cảm tính, tư duy con người tiến hành với tư cách là chủ thể
 2.2.2. Đặc điểm về tính tư duy của trẻ.
 Một số đặc điểm trong tư duy ở trẻ 4 - 5 tuổi:
 Mức độ khái quát ngẫu nhiên giảm dần từ 4 đến 5 tuổi trong hoạt động tư duy 
của trẻ.Mức độ tích cực huy động vốn kinh nghiệm ( liên tưởng ) của trẻ tăng lên từ 4 - 
5 tuổi .Sự khái quát các dấu hiệu chung giảm dần từ 4 - 5 tuổi, nhường chỗ cho các chi 
tiết đặc thù của các sự vật hiện tượng.Cô giáo cần tổ chức các tiết học vui chơi kích 
thích sự phát triển tư duy ở trẻ, kích thích trẻ tìm tòi các dấu hiệu giống nhau, khác 
nhau, so sánh các đồ vật, tranh ảnh, hoa quả, đồ chơi.Nhờ có sự phát triển các hoạt 
động tạo hình mà khả năng tưởng tượng của trẻ được nâng lên.
 Tranh vẽ của trẻ vừa gần với hiện thực vừa mang tính chủ quan cảm xúc rõ nét.
 Độ phong phú của các hình ảnh tưởng tượng cao nhờ có sự nhận thức được màu 
sắc trong thiên nhiên và qua các tiết nghệ thuật tạo hình.
 Trẻ có thể xé dán các mẫu hình, truyện cổ tích, biết bố cục... những chủ đề gần 
gũi thân quen đối với trẻ... nếu được thầy cô giáo, cha mẹ hướng dẫn chu đáo.
 Việc hướng dẫn tổ chức các tiết học tạo hình, vẽ, nặn, cho trẻ tham quan các di 
tích, danh lam thắng cảnh... rất cần thiết cho sự tưởng tượng.
 + Tính “ có vấn đề” của tư duy.
 Trên thực tế không phải hoàn cảnh nào cũng thúc đẩy con người tư duy. Muốn 
kích thích được tư duy phải đồng thời có ba điều kiện sau đây:
 - Trước hết phải gặp hoàn cảnh (tình huống có vấn đề).
 - Thứ hai, hoàn cảnh có vấn đề đó phải được cá nhân nhận thức đày đủ, được 
chuyển thành nhiệm vụ của cá nhân, tức là cá nhân phải phân tích cái gì đã biết, đã 
cho, và cái gì còn chưa biết phải tìm, đồng thời phải có nhu cầu (động cơ) tìm kiếm nó, 
giải quyết vấn đề..
 - Thứ ba,cá nhân phải có những tri thức, công cụ cần thiết để giải quyết vấn đề.
 + Tính gián tiếp của tư duy.
 6 em trong khi chơi, trong xã hội ấy, trẻ thỏa sức hành động được sống trong xã hội của 
người lớn thu nhỏ, được làm việc  như người lớn vì thế trẻ luôn là chủ thể tích cực.
 - Chính vì thế có thể nói “ Xã hội trẻ em” là hình thức đầu tiên giúp trẻ được 
sống và làm việc cùng nhau, được sống cuộc sống của người lớn.
 - Người lớn cần tổ chức tốt các hoạt động của “ xã hội trẻ em” taọ ra môi 
trường lành mạnh có tác dụng giáo dục mạnh mẽ đối với trẻ.
 2.3. Đặc điểm phát triển tâm sinh lí của trẻ 5- 6 tuổi
 * Tâm lý:
 - Đặc điểm phát triển ngôn ngữ: Đến tuổi Mẫu giáo Lớn hầu hết trẻ đã biết sử 
dụng tiếng mẹ đẻ một cách thành thục trong sinh hoạt hằng ngày Ngôn ngữ trở thành 
phương tiện chủ yếu để trẻ giao tiếp với những người xung quanh và là cơ sở để cải tổ 
các quá trình tâm lí, giúp cho đời sống tinh thần của trẻ có một chất lượng mới phong 
phú, sâu sắc hơn và hòa nhập với xã hội tốt hơn, là phương tiện làm cho tư duy của trẻ 
nâng lên một trình độ mới so với độ tuổi trước.
 - Đặc điểm phát triển về trí nhớ: Trí nhớ bắt đầu có chủ định và có tính lôgic bắt 
đầu phát triển.Những gì trẻ hiểu, trẻ thích, có ý nghĩa, có ấn tượng mạnh mẽ với trẻ 
thường được ghi nhớ bền vững hơn. Tuy vậy, trí nhớ máy móc vẫn giữ vai trò quan 
trọng trong đời sống của trẻ.
 - Đặc điểm phát triển về tư duy: Tư duy trực quan hình tượng phát triển mạnh 
và xuất hiện một kiểu tư duy mới- tư duy trực quan sơ đồ.
 - Đặc điểm phát triển về trí tưởng tượng: Trẻ có trí tưởng tượng rất phong 
phú.Tưởng tượng có chủ định được hình thành.
 - Sự tự ý thức(ý thức bản ngã): Trẻ đã hiểu được mình là người như thế nào? có 
những phẩm chất gì? những người xung quanh đối xử với mình ra sao ? Tại sao lại 
thế?
 Mặt khác trẻ có thể đánh giá được sự thành công, thất bại của mình, đánh giá 
được ưu điểm,nhược điêm của mình đó là cơ sở để quá trình tâm lí chuyển dần sang 
quá trình có chủ định, qua đó phẩm chất ý chí được hình thành và nhân cách của trẻ 
phát triển mạnh bởi nó có khả năng điều chỉnh của bản thân trẻ.
 * Sinh lí:
 - Đặc điểm thời kì này là biến đổi về chất lượng hơn là số lượng.
 + Trẻ chậm lớn hơn so với thời kì bú mẹ, cường độ của quá trình chuyển hóa 
năng lượng yếu đi, chuyển hóa cơ bản giảm hơn.
 + Các chức năng chủ yếu của cơ thể dần hoàn thiện, đặc biệt là vận động phối 
hợp động tác,cơ lực phát triển nhanh, vì vậy thực hiện động tác khéo léo hơn,gọn gàng 
hợn, có thể làm được những việc khó, phức tạp và tự phục vụ bản thân mình.
 8